کار برابر، دستمزد نامساوی: بررسی شکاف دستمزدی زنان و مردان در جهان و ایران (۲۰۲۴–۲۰۲۵)
چکیده
شکاف دستمزد میان زنان و مردان، حتی در مشاغل مشابه، همچنان یکی از مسائل جدی بازار کار جهانی است.
طبق گزارش OECD در سال ۲۰۲۳، زنان تماموقت بهطور میانگین ۱۱.۹٪ کمتر از مردان دستمزد دریافت میکنند. در ایران نیز بر اساس دادههای رسمی و پلتفرمهای کاری، زنان در بازهای بین ۱۵ تا ۳۰ درصد کمتر از مردان حقوق میگیرند. این مقاله با تکیه بر آمارهای معتبر جهانی و ملی، دلایل، پیامدها و راهکارهای کاهش شکاف جنسیتی در دستمزد را بررسی میکند.
وضعیت جهانی شکاف دستمزد
در کشورهای عضو OECD، شکاف دستمزد میان زنان و مردان شاغل تماموقت حدود ۱۱.۹٪ است.
این میزان در کشورهای مختلف متفاوت است: از حدود ۱.۲٪ در بلژیک تا بیش از ۳۱٪ در کرهجنوبی.
گزارش ILO (سازمان جهانی کار) در Global Wage Report 2024–25 تأکید میکند که این شکافها در سطح جهانی پایدار و ساختاری هستند.
مطالعات تطبیقی نشان دادهاند حتی در شرایطی که عنوان شغلی، سابقه، تحصیلات و تجربه برابر باشد، باز هم زنان بین ۴ تا ۱۰ درصد کمتر از مردان حقوق میگیرند. این فاصله به بخشهایی از بازار کار و حتی به تبعیض مستقیم یا غیرمستقیم نسبت داده میشود.
وضعیت ایران — آمار و دادههای تازه
دادههای رسمی
طبق گزارش وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی (۱۴۰۳):
میانگین حقوق مردان (اظهار شده در تأمین اجتماعی): ۱۶.۴ میلیون تومان
میانگین حقوق زنان: ۱۴.۲ میلیون تومان
یعنی زنان حدود ۱۵٪ کمتر از مردان حقوق دریافت میکنند.
دادههای بازار کار (پلتفرمها)
بر اساس گزارش جابویژن (۱۴۰۳):
میانه حقوق زنان: ۱۹.۵ میلیون تومان
میانه حقوق مردان: ۲۷.۱ میلیون تومان
این یعنی اختلافی حدود ۲۸٪.
شاخصهای ساختاری
سهم زنان در مدیریت میانی و ارشد در ایران (۲۰۲۲): حدود ۱۹.۲٪ (بانک جهانی).
رتبه ایران در شاخص جهانی شکاف جنسیتی (WEF 2023): رتبه ۱۴۳ از ۱۴۶ کشور.
جدول مقایسهای شکاف دستمزدی
| شاخص | مقدار | |
|---|---|---|
| میانگین شکاف دستمزد (OECD، تماموقت، ۲۰۲۳) | ۱۱.۹٪ | |
| کمترین/بیشترین شکاف در OECD | ۱.۲٪ (بلژیک) – ۳۱.۱٪ (کره جنوبی) | |
| گزارش جهانی دستمزد | شکافها پایدار و ساختاری | |
| میانگین حقوق مردان (ایران، ۱۴۰۳) | ۱۶.۴ میلیون تومان | |
| میانگین حقوق زنان (ایران، ۱۴۰۳) | ۱۴.۲ میلیون تومان | |
| میانه حقوق مردان (جابویژن، ۱۴۰۳) | ۲۷.۱ میلیون تومان | |
| میانه حقوق زنان (جابویژن، ۱۴۰۳) | ۱۹.۵ میلیون تومان | |
| سهم زنان در مدیریت (ایران، ۲۰۲۲) | ۱۹.۲٪ | |
| رتبه ایران در Global Gender Gap (WEF 2023) | ۱۴۳ از ۱۴۶ |
دلایل اصلی شکاف دستمزدی
تفکیک شغلی: تمرکز زنان در صنایعی با دستمزد کمتر.
وقفههای شغلی: به دلیل مراقبت از خانواده یا فرزندآوری.
سقف شیشهای: حضور کمتر زنان در پستهای مدیریتی و تصمیمگیری.
تبعیض مستقیم/غیرمستقیم: بخشی از شکاف حتی با کنترل متغیرها باقی میماند.
ساختار پاداش و مزایا: بستههای اضافهکاری و پاداشها معمولاً بیشتر به مردان تعلق میگیرد.
جدول مقایسه شکاف دستمزدی در کشورهای منتخب
(دادهها از گزارش OECD “Reporting Gender Pay Gaps in OECD Countries” و منابع مشابه) OECD
| کشور | شکاف دستمزدی زنان نسبت به مردان (٪) | توضیح یا نکات | منبع |
|---|---|---|---|
| کره جنوبی | ~ ۳۰–۳۱٪ | یکی از بزرگترین شکافها در بین کشورهای OECD | گزارش OECD، جدول کشورهای دارای شکاف زیاد (OECD) |
| ایالات متحده آمریکا | ~ ۱۸٪ (بر اساس دادههای مشابه OECD/مطالعات تطبیقی) | شکاف متوسط بین کشورهای غیراورپایی | (در گزارشهای ترکیبی OECD و منابع آماری) |
| بریتانیا | ~ ۹–۱۰٪ | در برخی مطالعات داخلی و آماری محلی، شکاف بین مردان و زنان در دستمزد ساعتی یا سالانه گزارش شده است | گزارشات بازار کار و مطالعات رسانهای |
| آلمان | ~ ۲۰٪ | یکی از شکافهای قابل توجه در اروپا | دادههای OECD و اتحادیه اروپا |
| سوئد | ~ ۵–۷٪ | یکی از کشورهایی که شکاف نسبتاً پایینتر دارد | دادههای اتحادیه اروپا و گزارشات OECD |
| دانمارک | ~ ۸–۹٪ | یکی از کشورهای اسکاندیناوی با شکاف متوسط | گزارشات شکاف دستمزد کشورهای OECD |
| ژاپن | ~ ۲۳–۲۵٪ | شکاف قابل ملاحظه در کشور آسیایی پیشرفته | دادههای بینالمللی و مطالعات بازار کار ژاپن |
| کانادا | ~ ۱۲٪ | شکاف متوسط در کشورهای پیشرفته | دادههای OECD و آژانسهای آماری کانادا |
| استرالیا | ~ ۱۴–۱۵٪ | شکاف متوسط در کشورهای انگلیسیزبان | دادههای OECD / موسسات آماری استرالیا |
| بلژیک | ~ ۱٫۲٪ | یکی از پایینترین شکافها در بین کشورها | گزارش OECD اشاره به کمترین مقدار برای برخی کشورها (OECD) |
راهکارهای جهانی و پیشنهاد برای ایران
شفافیت حقوق و گزارشدهی شرکتی: الزام سازمانها به اعلام شکاف دستمزدی.
حمایت از والدین (مرخصی پدران، مراکز مراقبت کودک): کاهش وقفههای شغلی زنان.
ترویج حضور زنان در مدیریت: سهمیه یا برنامههای منتورینگ.
تقویت پایش آماری: انتشار سالانه دادههای رسمی دستمزد بر حسب جنسیت.
نتیجهگیری
با وجود پیشرفتهای حقوقی و سیاستی در برخی کشورها، شکاف دستمزدی میان زنان و مردان همچنان پایدار است. در ایران نیز، چه در آمار رسمی و چه در گزارشهای پلتفرمی، زنان بهطور متوسط بین ۱۵ تا ۳۰ درصد کمتر از مردان دستمزد میگیرند. این موضوع علاوه بر تبعات اقتصادی، بر عدالت اجتماعی و توسعه پایدار نیز اثر مستقیم دارد. برای کاهش شکاف، نیاز به شفافیت، اصلاح ساختارها و حمایتهای نهادی وجود دارد.