تحلیل عاملی تأییدی (CFA) در نرم‌افزار AMOS: راهنمای گام‌به‌گام + مثال کاربردی

مقدمه

تحلیل عاملی تأییدی (Confirmatory Factor Analysis یا CFA) یکی از روش‌های پرکاربرد در آمار استنباطی و مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) است. این روش به پژوهشگران امکان می‌دهد تا مدل‌های نظری خود را از نظر برازش با داده‌های تجربی ارزیابی کنند. در این مقاله، قصد داریم به صورت گام‌به‌گام و با زبانی ساده، نحوه اجرای CFA در نرم‌افزار AMOS را آموزش دهیم. همچنین مثال‌هایی واقعی، نکات مهم و تفسیر خروجی‌ها را بررسی می‌کنیم تا مسیر یادگیری برای شما روشن‌تر شود.

تحلیل عاملی تأییدی چیست؟

تحلیل عاملی تأییدی روشی برای بررسی ساختار پنهان (لاتنت) متغیرهاست. برخلاف تحلیل عاملی اکتشافی (EFA)، در CFA شما پیش‌فرضی درباره تعداد عوامل و ارتباط آن‌ها با متغیرهای مشاهده‌شده دارید و می‌خواهید بررسی کنید که آیا داده‌های تجربی با مدل نظری شما همخوانی دارند یا نه.

به طور خلاصه، CFA به شما اجازه می‌دهد تا پاسخ دهید:

• آیا پرسش‌نامه‌ای که طراحی کرده‌اید، واقعاً آن مفاهیم پنهانی را که در ذهن داشتید، اندازه‌گیری می‌کند؟

• آیا داده‌ها با ساختار عاملی پیشنهادی شما هم‌خوانی دارند؟

چرا از AMOS استفاده می‌کنیم؟

نرم‌افزار AMOS (Analysis of Moment Structures) یکی از ابزارهای قدرتمند برای اجرای CFA و SEM است. این نرم‌افزار با داشتن محیط گرافیکی کاربرپسند، به کاربران این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به برنامه‌نویسی، مدل‌های پیچیده آماری را ترسیم و اجرا کنند. همچنین خروجی‌های آن دقیق و قابل تفسیر هستند.

مراحل انجام تحلیل عاملی تأییدی در AMOS

مرحله 1: آماده‌سازی داده‌ها در SPSS

ابتدا داده‌های خود را در SPSS وارد کنید. برای مثال فرض کنید یک پرسش‌نامه با ۹ سؤال طراحی کرده‌اید که سه سازه (عامل) را می‌سنجد:

• عامل اول: رضایت شغلی (سؤالات JS1، JS2، JS3)

• عامل دوم: تعهد سازمانی (سؤالات OC1، OC2، OC3)

• عامل سوم: انگیزش درونی (سؤالات IM1، IM2، IM3)

اطمینان حاصل کنید که:

• هیچ داده گمشده‌ای وجود ندارد (یا مدیریت شده است)

• همه متغیرها عددی و در یک مقیاس مناسب هستند (مثلاً طیف لیکرت ۵ نقطه‌ای)

سپس فایل SPSS را ذخیره کرده و به یاد داشته باشید که هنگام اجرای AMOS باید همین فایل را فراخوانی کنید.

مرحله 2: طراحی مدل در محیط گرافیکی AMOS

1. باز کردن نرم‌افزار AMOS
   برنامه AMOS را باز کنید و یک پروژه جدید ایجاد کنید.

2. ترسیم متغیرهای پنهان (latent)
   برای هر سازه یک دایره رسم کنید (با ابزار latent variable) و آن‌ها را به ترتیب نام‌گذاری کنید:

   • JS برای رضایت شغلی

   • OC برای تعهد سازمانی

   • IM برای انگیزش درونی

3. رسم متغیرهای مشاهده‌شده (observed)
   با ابزار “rectangle”، متغیرهای مشاهده‌شده خود را رسم کرده و آن‌ها را نام‌گذاری کنید: JS1، JS2، JS3، OC1، OC2، OC3، IM1، IM2، IM3

4. اتصال دایره‌ها به مستطیل‌ها
   با استفاده از فلش یک‌طرفه، هر عامل پنهان را به متغیرهای مربوط به خودش متصل کنید.

5. رسم خطای اندازه‌گیری (error terms)
   برای هر متغیر مشاهده‌شده، یک دایره رسم کرده و با فلش به آن متصل کنید. این دایره‌ها نماینده خطای اندازه‌گیری هستند (e1 تا e9).

6. ثابت‌سازی مدل
   معمولاً لازم است ضریب مسیر یکی از گویه‌ها به صورت ثابت برابر ۱ قرار گیرد تا مدل شناسایی شود.

مرحله 3: تعیین ورودی داده‌ها

1. از منوی File → Data Files… فایل داده‌های SPSS را انتخاب کنید.

2. مسیر فایل .sav را مشخص کرده و آن را بارگذاری کنید.

3. اطمینان حاصل کنید که اسامی متغیرها در مدل با متغیرهای SPSS هم‌خوانی دارند.

مرحله 4: اجرای تحلیل CFA

روی دکمه «Run» (علامت فلش سبز رنگ در نوار ابزار) کلیک کنید تا تحلیل اجرا شود.

اگر مدل مشکلی نداشته باشد، نرم‌افزار بدون خطا اجرا می‌شود و نتایج آماری در پنجره خروجی نمایش داده می‌شوند.

مرحله 5: بررسی و تفسیر خروجی‌ها

AMOS خروجی‌هایی متنوع تولید می‌کند، اما مهم‌ترین بخش‌هایی که باید بررسی شوند عبارتند از:

1. شاخص‌های برازش (Goodness of Fit)

برخی از مهم‌ترین شاخص‌ها شامل موارد زیر هستند: